Dzieje kościoła
Kościół katolicki pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Cegłowie powstawał w latach 1441-1444 jako świątynia drewniana. Do 1534 r. był filialnym kościołem parafii Kiczki. Jego fundatorką była Anna Mazowiecka z Holszańskich, Jagiellonka, żona Władysława, założyciela dynastii Jagiellonów i króla Polski. Do tego dzieła przyczynił się też biskup poznański Andrzej z Bnina. W roku 1547 biskup poznański Benedykt Łubieński przekazał Cegłów Kapitule Warszawskiej. Obecny murowany kościół został wzniesiony w drugim ćwierćwieczu XVI wieku w stylu gotyku mazowieckiego, bardzo popularnego na tych ziemiach. Świątynia usytuowana na wzgórzu w północnej części rynku, który otaczały podmokłe tereny spełniała niegdyś funkcje obronne. Świadczyć o tym mogą masywne ściany o grubości dochodzącej do ponad 1,5 metra oraz okna znajdujące się wysoko i tylko po jednej stronie budynku. W 1603 roku biskup poznański Goźlicki dokonał wizytacji kościoła. Przedstawiony wówczas jego stan nie był najlepszy o czym świadczy następujący zapis „kościół był murowany, dach nad nim ze starości spadał i zewsząd zaciekało”. Po tej wizycie przystąpiono do gruntownego odnowienia kościoła ponosząc na ten cel znaczne nakłady. Prace trwały 26 lat. W tym czasie w roku 1611 przywieziono do Cegłowa ołtarz Mistrza Lazarusa z Warszawy. Z tego okresu pochodzi wschodni szczyt prezbiterium, sklepienie zakrystii oraz dwa renesansowe portale, jeden w wejściu z prezbiterium do zakrystii, drugi w wejściu do kościoła od południowej strony. W 1621 w odpisie przywileju lokacyjnego zawarte jest stwierdzenie, że kościół parafialny już upadły niepospolitym nakładem został odnowiony i najbogaciej przyozdobiony. Remont kościoła zakończyła jego konsekracja 21 grudnia 1629 roku przez biskupa poznańskiego Macieja Łubieńskiego. Wówczas nastąpiło także potwierdzenie erekcji parafii.
W 1603 roku założono w Cegłowie szkołę parafialną, której rektorem został Wawrzyniec Wroncius, pobierający dochody z wsi Piaseczno i Dzielnik. Od połowy XV wieku i w początkach XVI wieku sieć tego typu szkół na Mazowszu była znacznie rozwinięta. Udzielano w nich nauki początkowej, dużą wagę przywiązywano do poznania Pisma Świętego, obrzędów religijnych i nauki śpiewu kościelnego.
Ołtarz Lazarusa
Od 1611 r. znajduje się w Cegłowie ołtarza Mistrza Lazarusa – ucznia Wita Stwosza, wykonany z inicjatywy biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego w roku 1510 dla Kolegiaty Warszawskiej. Przed tym ołtarzem modlili się ostatni Jagiellonowie, był on świadkiem wcielenia Mazowsza do Korony, przez trzy dni stała przed nim trumna króla Stefana Batorego. Kiedy kolegiata była przebudowywana, ołtarz trafił do Cegłowa. Kapituła kolegiaty Warszawskiej była właścicielem miasteczka i opiekunem cegłowskiej fary. Przeszła ona remont w latach 1603 – 1629. Z tego okresu pochodzą: wschodni szczyt prezbiterium, sklepienie zakrystii oraz dwa renesansowe portale: w wejściu z prezbiterium do zakrystii i na południowej ścianie kościoła. W tym też czasie ołtarz został na stałe zamontowany na wschodniej ścianie kościoła, pomiędzy skrzydła ołtarza a szafę główną wstawiono kolumny, oprawiono w barokowe retabulum, zaś rewersy skrzydeł odłączono od ołtarza i eksponowano w innym miejscu kościoła.
Tryptyk jest wybitnym dziełem rzeźbiarskim plastyki późnogotyckiej z racji figur i płaskorzeźbionych kwater. W szafie głównej znajduje się figura Madonny z Dzieciątkiem w koronie, z lewej strony Jan Chrzciciel – patron Parafii, z prawej św. Stanisław biskup męczennik – patron Polski. Na uwagę zasługuje suknia Madonny w której został uchwycony powiew wiatru, charakterystyczny element szkoły rzeźbiarskiej Wita Stwosza. „A te szaty wiatr targa, bo wiatr też wystrugałem” Wit Stwosz – Konstanty Ildefons Gałczyński. W skrzydłach ołtarza po lewej stronie od góry widzimy św. Barbarę/+306r./ więzioną w wieży przez ojca, poniżej św. Dorotę/+303r./ męczennicę z Cezarei Kapadockiej, po prawej stronie od góry św. Katarzynę/+312r./ skazaną na miażdżenie kołem, a ostateczne ściętą mieczem, poniżej św. Małgorzatę/+307r./ ściętą w Antiochii za wiarę. Plecy kwater świętych męczennic stanowiły sceny z życia św. Jana Chrzciciela namalowane przez Lazarusa w 1510 r. Gdy ołtarz pozostawał zamknięty widać było tylko „legendy o św. Janie”. Rewersy na przełomie XIX i XX wieku przekazano do renowacji, po niej pozostały w Warszawie i spłonęły w 1944 r. W latach 2020/21 dzięki staraniom wielu osób udało się je odtworzyć na podstawie artykułu z roku 1929 Juliusza Starzyńskiego „Tryptyk późno-gotycki w Cegłowie”, gdzie zamieszczono fotografie /czarnobiałe/ odrestaurowanych rewersów i informacje o kolorystyce niektórych ich elementów.
Sufit kościoła
Przeciekający dach i upływ czasu spowodował zniszczenie desek sufitu kościoła dlatego po remoncie dachu można było przeprowadzić w latach 2018/19 remont sufitu kościoła ze środków finansowych Marszałka Województwa Mazowieckiego i Parafii w Cegłowie. Położono zaimpregnowane olejem deski z sosny syberyjskiej, połączone „na pióro” i cięte w poprzek nawy, dzięki czemu uzyskano wrażenie gładkości powierzchni sufitu. Odczyszczono także z wapna i farby olejnej belki przysufitowe biegnące pomiędzy kolumnami, aby naturalne drewno harmonizowało z poszyciem nowego sufitu.
Epitafium Stanisława Oczki
Dzięki dofinansowaniu Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Starostwu Powiatowemu w Mińsku Mazowieckim oraz środkom własnym w wakacje 2020 r. odrestaurowano późno renesansowe epitafium Stanisława Oczki umiejscowione na wschodniej ścianie kościoła. W II połowie XVI wieku mieszkał w Cegłowie znakomity lekarz, wybitny humanista i sekretarz królewski, autor dzieła „Opera medica” i wielu innych opracowań z zakresu medycyny – Wojciech Oczko.
W końcu XVI wieku ufundował on epitafium swojemu ojcu Stanisławowi zmarłemu w 1572. Wykonane zostało z piaskowca i należy do grupy epitafiów z klęczącą postacią Zmarłego. Na zdjęciach najlepiej widać zmianę, a żeby uzmysłowić wszystkim rodzaj prac, z którymi musieli zmierzyć się konserwatorzy zacytuję zakres wykonanych robót z protokołu odbioru: „Po wstępnej inwentaryzacji i przeprowadzonej stratygrafii warstw usunięto wtórne niefachowe przemalowania i uzupełnienia. Przy użyciu odpowiednio dobranych środków i past zmiękczających. Wykonano stabilizację i konserwację odsłoniętego opracowania historycznego, naprawiono spękania tynku i uzupełniono ubytki przy użyciu zaprawy wapiennej. Podłoże kamienne wzmocniono strukturalnie przy użyciu preparatów na bazie krzemu. Ubytki w obrębie kamienia uzupełniono preparatami o parametrach zbliżonych do oryginału. Uzupełniono uszkodzenia w obrębie powłoki malarskiej. Epitafium poddano hydrofobizacji.” Na koniec można dodać, że zajęło to konserwatorom prawie cztery miesiące. Efekt prac zachwycił wszystkich przy odbiorze i myślę, że zachwycać będzie długo wszystkich zwiedzających naszą świątynię. W wyniku konserwacji wyrazistości nabrał napis w języku łacińskim, który brzmi: „Stanisławowi Oczko mężowi szlachetnie urodzonemu w Łucku w powiecie lubelskim, który w młodości prześladowany przez możnych do plebejskiego stanu przeszedł a na koniec dla srożącej się zarazy morowej z Warszawy gdzie zamieszkiwał uchodząc na pierwszej linii w 80 roku życia w 1572 roku umarł. Wojciech Oczko Stefana Króla Polskiego i Zygmunta III Króla lekarz ojcu swemu zmarłemu ten pomnik położył.”
Renesansowy portal w prezbiterium
Renesansowy portal na zewnątrz
Źródło: parafiaceglow.pl